Hesperian Health Guides
Nanfila A: Den ka mɔni kɔlɔsilisɛbɛn
Den ka o mɔni kɔlɔsilisɛbɛn o bɛ kɛ min ye
Denmisɛnw mɔni bɛ kɛ sira caman fɛ: farikolo ta (janyali ni bonyali), hakili ta (keguya), kuma ta (kuma kɛli walima taamasiɲɛw kɛli ka kunnafoni jɔyɔrɔ fa), ani mɔgɔlandiya (mɔgɔ ɲɔgɔnnaw lakodɔnni). Den ka adamadenya dɔnni ka kan ka kɛ ni o dakun fɔlen ninnu bɛɛ ye. Misali la: ni den min bɛ ka a bolo kɔrɔta tali kama, o ye k’a jira ko:
- A bɛ ka a farikolo seko waleya – bɛ a bolo kɔrɔta.
- A bɛ k’a hakili seko waleya – a b’i dɔn de.
- A bɛ kunnafonidi seko waleya – a bɛ ka a fɔ i ye ko min nege b’a la.
- A bɛ ka mɔgɔlandiya seko waleya – a bɛ ka a jira ko e ka tali ka di a ye.
Ja minnu bɛ ɲɛ nataw kɔnɔ olu bɛ fɛn caman fɔ den ka sennako faamutaw kan ani tuma jumɛn na denw la fanba b’o sennako ninnu dɔn. I bɛ se k’o katimu in tɔnɔ bɔ o kɔnɔkunnafoni kama. O kunnafoniw bɛ denw ka ɲɛnatigɛli min kan o bɛ se k’i dɛmɛ k’a dɔn i den bɛ kɔ fɛ sennako min dɔnni na n’i ka kan k’a dɛmɛ k’a bɔ o gɛlɛya kɔnɔ.
K’i dɛmɛ k’a dɔn sennako min ntanya bɛ den na a k’o degeI jija filankulu min ka surun i den sisan na ja kɔnɔ i ka o ɲini k’o sɔrɔ. Jaw kɔnɔ, i bɛ i den sennakow lamini ni koori ye. I bɛ se ka a dɔn ko sennako dɔw ntanya bɛ i den na k’a sɔrɔ o bɛ a filanmaw dɔw la. N’i ye o dɔn tuma min na, i bɛ sɔrɔ k’a ye ko i ka kan k’i sɛbɛ don ko minnu kɛli fɛ i den ka sennako bɛɛ sɔrɔ. 
Nin koori in fan bɛɛ bɛ mɔni dakun dɔ jira. Jaw ni sɛbɛnniw ye sennakow ye minnu bɛ kɛ denmisɛnnin fanba la u kalo 3 kɔnɔna na.
 Kalo 3
Kuma
Hakili lakeguyali
Mɔgɔlandiya
Farikolo
 A bɛ a delinnamɔgɔw yelen dɔn ani a delinnamankanw
 A bɛ a lamaga balannamankanw fε walima ka balannalamagaliw yɔrɔɲinini kɛ
 A bε a minɛbaga jɔnjɔn dɔn
 A bɛ kasi ni kɔngɔ bε a la walima ni a minɛko man ɲi
 A bɛ nisɔndiya ni i magara a la walima ni i ye mankan bɔ a fɛ
 A bɛ yɛlɛ ni i bɛ tulon kɛ a fɛ
 A bε a bolow ɲɛci dɔn
 A bɛ se ka sin susu ka o min
 A bɛ a dalen to a kɔnɔ kan ka a a kunkolo kɔrɔta Den minnu tɛ se ka ko 2 ɲɛnabɔ sennako fɛn o fɛn kɔnɔ, olu ka kan ka dɛmɛ ni denw ɲɛlakeguyabaaraw ye walasa u kana to kɔ fɛ o sennakow na. Nka ja ninnu ye sennako dɔw jira misali ye ten dɔrɔn. Misali la, kunnafonidi sennako yɔrɔ la: a ma fɔ k’i ka filen ta k’o fiyɛ! Kuma bɛ yɔrɔ min kan o ye k’i yɛrɛ ɲininka n’i den b’a la k’a jira k’a bɔra balannamankan bɔlen kala ma.
I k’a bila i kun na ko den bɛ fɛn caman faamu n’a bɛ a filanma tɔw ka kɛta ɲɔgɔn kɛ i ka sigida la.
Nin koori in fan bɛɛ bɛ mɔni dakun dɔ jira. Jaw ni sɛbɛnniw ye sennakow ye minnu bɛ kɛ denmisɛnnin fanba la u kalo 6 kɔnɔna na.
Kalo 6
Kuma
Hakili lakeguyali
Mɔgɔlandiya
Farikolo
 A bɛ mankan kelen kelenw bɔ walima ka taamasiɲε nɔgɔnman dɔw kε.
aaa
 A bɛ a kun munun mankan bɔfan nɔ fɛ wali lamagali kɛfan nɔ fɛ
 A bɛ fɛnw ta ka don a da
 A bɛ tulon kɛ tulonkɛlanw na cogo caman na
 A bε fεnw jate ka a magεrε u la
 A bɛ siran dunan nalen na
 A bɛ ko dɔ kɛ walasa i ka bɔ a ka laɲiniw kala ma
 A bɛ mɔgɔ dama dama dɔn ka bɔ ɲɔgɔn na
 A bε a yɛlɛma a kɔnɔ ni a kɔ kan a dalen
 A bɛ se ka a sigi ni i ye fɛn don a kɔrɔ
 A bε a senw ni a bolow fifa ni ka u kɛ ka fɛnw tan Den minnu tɛ se ka ko 2 ɲɛnabɔ sennako fɛn o fɛn kɔnɔ olu ka kan ka dɛmɛ ni denw ɲɛlakeguyabaaraw ye walasa u kana to kɔ fɛ o sennakow la. Nka ja ninnu ye sennako dɔw jira misali ye ten dɔrɔn. Misali la, farikolo sennako yɔrɔ la: a ma fɔ k’i den ka tulon kɛ ni kɔcɔkɔcɔnin ye! Kuma bɛ yɔrɔ min kan o ye k’i yɛrɛ ɲininka n’i den b’a la k’a bolow n’a senw lamaga ka olu munumunu koɲuman.
I k’a dɔn k’a fɔ ko den bɛ fɛn caman faamu n’a bɛ a filanma tɔw ka kɛta ɲɔgɔn kɛ i ka sigida la.
Nin koori in fan bɛɛ bɛ mɔni dakun dɔ jira. Jaw ni sɛbɛnniw ye sennakow ye minnu bɛ kɛ denmisɛnnin fanba la u kalo 12 kɔnɔna na.
Kalo 12
Kuma
Hakili lakeguyali
Mɔgɔlandiya
Farikolo
A bɛ daɲɛ kelen kelenw mɛn ani taamasiɲɛw.
A di yan.
   A bɛ mankanw bɔ minnu bɛ se ka kɛ kulu ni kulu ye
A bε a daminε ka fɛnw tɔgɔ fɔ
ba-ba
ga-ga wa wa
 A bε a dɔn ko fɛn wɛrɛ bɛ yen hali min tɛ a ɲɛ kɔrɔ
 A bɛ koninw ɲɛnabɔ a yɛrɛ ye
 A bɛ sababu ni o kɔla dɔnni dabɔ ka bɔ ɲɔgɔn na
 A bɛ kow jirali ɲɛdɔn ni taamasiɲɛw ye
 A bɛ kasi ni a minɛbaga bɛ bɔ a kɔrɔ
 A bɛ forobatulonni kɛli dabɔ i ko uwaaa
 A bɛ ŋunuma
 A bε sigi a yɛrɛ ye hali ni fɛn ma don a kɔrɔ A bɛ forobatulonni kɛli
 A bɛ fɛnw sama wulikajɔ nɔ fɛ
Den minnu tɛ se ka ko 2 ɲɛnabɔ sennako fɛn o fɛn kɔnɔ, olu ka kan ka dɛmɛ ni denw ɲɛlakeguyabaaraw ye walasa u kana to kɔ fɛ o sennakow la. Nka ja ninnu ye sennako dɔw jira misali ye ten dɔrɔn. Misali la, mɔgɔlandiya sennako yɔrɔ la: a ma fɔ k’i ka uwaaa kɛ! Kuma bɛ yɔrɔ min kan o ye k’i yɛrɛ ɲininka n’i den b’a la k’a donmɔgɔlakow kɛ.
I k’a dɔn k’a fɔ ko den bɛ fɛn caman faamu n’a bɛ a filanma tɔw ka kɛta ɲɔgɔn kɛ i ka sigida la.
Nin koori in fan bɛɛ bɛ mɔni dakun dɔ jira. Jaw ni sɛbɛnniw ye sennakow ye minnu bɛ kɛ denmisɛnnin fanba la u san 2 kɔnɔna na.
San 2
Kuma
Hakili lakeguyali
Mɔgɔlandiya
Farikolo
A bɛ daɲɛ 2 walima daɲɛ 3 kumaw fɔ
Ntola tan
 Baba
Baba
  A bɛ tɔgɔ kumadenkelen-lamaw fɔ
A bɛ daɲɛ wailma taamasiɲε kelen kelenw ladege
Ji
 A bɛ fɛnw kolonso ɲɔgɔn na
 Minɛn minnu bɛ taa ɲɔgɔn fɛ a bɛ se ka olu gɛrɛ ɲɔgɔn na
 A bɛ se ka kow kɛtɔla kɔlɔsi ka waati jan kɛ
 A bɛ tulon kɛ a denɲɔgɔnw kɛrɛ fɛ
 A bɛ a minɛbaga ka kokɛtaw ladege
 A bɛ mɔgɔw ɲininka n’a mago bɛ dɛmɛ na
 A bɛ fɛn janw sogolo ɲɔgɔn kan
 A bɛ taama
 A bɛ sonsoron Den minnu tɛ se ka ko 2 ɲɛnabɔ sennako fɛn o fɛn kɔnɔ olu ka kan ka dɛmɛ ni denw ɲɛlakeguyabaaraw ye walasa u kana to kɔ fɛ o sennakow la. Nka ja ninnu ye sennako dɔw jira misali ye ten dɔrɔn. Misali la, hakili sennako yɔrɔ la: a ma fɔ k’i den ka se ka dunun fɔ diyagoya la! Kuma bɛ yɔrɔ min kan o ye k’i yɛrɛ ɲininka n’i den bɛ se ka ko 2 kɛ ɲɔgɔn fɛ.
I k’a dɔn k’a fɔ ko den bɛ fɛn caman faamu n’a bɛ a filanma tɔw ka kɛta ɲɔgɔn kɛ i ka sigida la.
Nin koori in fan bɛɛ bɛ mɔni dakun dɔ jira. Jaw ni sɛbɛnniw ye sennakow ye minnu bɛ kɛ denmisɛnnin fanba la u san 3 kɔnɔna na.
San 3
Kuma
Hakili lakeguyali
Mɔgɔlandiya
Farikolo
 I da bɛ min?
 A bɛ kuma dafalenw fɔ
Ne bɛ taa baba fɛ
A bɛ kuma nɔgɔmanw faamu ka ɲɛ
 A bɛ fɛnw dakɛɲɛ ka bɛn wow daw ma walima furancɛw ma
 A bɛ minɛnw woloma ka bɔ ɲɔgɔn na
 A bɛ fɛnw bɔ ɲɔgɔn na ka tila ka u sogolo ɲɔgɔn na u nɔ na
 Tanuni ka di a ye ni a ye koɲuman kɛ
 Mɔgɔw dɛmɛni ka di a ye so kɔnɔ
 A bɛ bɔ mɔgɔw kunkankow kala ma
 A bɛ boli, ka a pan, ka yɛlɛn sannafɛnw na
 A bε a tɛgɛ fila bɛɛ don baara ɲɛnabɔta gɛlɛnw na ka kε
 A bɛ ntola fili Den minnu tɛ se ka ko 2 ɲɛnabɔ sennako fɛn o fɛn kɔnɔ olu ka kan ka dɛmɛ ni denw ɲɛlakeguyabaaraw ye walasa u kana to kɔ fɛ o sennakow la. Nka ja ninnu ye sennako dɔw jira misali ye ten dɔrɔn. Misali la, mɔgɔlandiya sennako yɔrɔ la: a ma fɔ k’i den ka se ka yɔrɔfuran kɛ diyagoya la! Kuma kan bɛ min ma o ye i k’i yɛrɛ ɲininka ni sendonni ka di i den ye sokɔnɔmɔgɔw ka ko kɛtaw la.
I k’a dɔn k’a fɔ ko den ka faamuya bɛ jiidi a ɲɛ ma n’a bɛ a filanmaw ka kɛta ɲɔgɔn kɛ sigida la.
Nin koori in fan bɛɛ bɛ mɔni dakun dɔ jira. Jaw ni sɛbɛnniw ye sennakow ye minnu bɛ kɛ den fanba la u san 5 kɔnɔna na.
San 5
Kuma
Hakili lakeguyali
Mɔgɔlandiya
Farikolo
 Ne binna ji la
 A bɛ ɲininkali caman kɛ
ɔnw bɛ yan fɛ yen? U bɛ mun kɛ yen?
A b’a ka kɛlen lakali walima k’o jira cogo wɛrɛ la
 A bɛ taafanw dɔn ka bɔ ɲɔgɔn na
 A bɛ ko ferekelen nɔgɔman ɲɛnabɔli ɲɛdɔ
 A bɛ jatedan kɛ
 A bɛ taabolo batoli n’a sɔsɔli sidɔn
 A ni denmisɛn tɔw bɛ tulon kɛ
 A bɛ a kunkankow da kɛnɛ kan
 A bɛ fɛnnin dan-dan k’u hakɛ dɔn
 Kɔkantaama kɛli ka nɔgɔ a ma
 A b’a pan a sen kelen kan ka taa
Den minnu tɛ se ka ko 2 ɲɛnabɔ sennako fɛn o fɛn kɔnɔ olu ka kan ka dɛmɛ ni denw ɲɛlakeguyabaaraw ye walasa u kana to kɔ fɛ o sennakow la. Nka ja ninnu ye sennako dɔw jira misali ye ten dɔrɔn. Misali la, mɔgɔlandiya sennako yɔrɔ la: a ma fɔ ko i den ka bila karamɔgɔ dɔ lamɛnni na diyagoya la! Kuma kan bɛ min ma o ye i ka to ka i yɛrɛ ɲininka n’i den bɛ k’a tɔɲɔgɔn tɔw taabolo faamu.
I k’a dɔn k’a fɔ ko den ka faamuya bɛ jiidi a ɲɛ ma n’a bɛ a filanmaw ka kɛta ɲɔgɔn kɛ sigida la.
This page was updated: 22 Des 2024
|
||||||
