Hesperian Health Guides
Jeninidaw
Jeninida fitiniw
Aw bɛ jisuma bɔn joona jeninida fitini kan miniti 15 fo ka se miniti 30 ma. O bɛ a yɔrɔ ko ani ka dɔ bɔ a dimi na.
Aw bɛ a yɔrɔ saniya waati bɛɛ ni ji ani safinɛ sɛgɛntan ye. Di ni aloweraji ka teli ka jeninida nɔgɔmanw furakɛ, nka aw ka kan ka o kɛ jeninida la a dimi sumalen kɔ.
Jeninida nɔgɔman ka kan ka kɛnɛya ka daminɛ dɔgɔkun 1 kɔnɔ ka se dɔgɔkun 3 ma.
Jeninida jugumanw
Jeninida jugumanw ye:
- Jeninida min ka dun (jeninida kɛnɛba walima fitini) olu tɛ mɔgɔ dimi fo ni aw ye a digi, ka da a kan dadigi kɛlen don fasaw la. Hali ni aw ye o yɔrɔw bisi, u ɲɛ tɛ yɛlɛma. U ɲɛ bɛ kɛ i n’a fɔ fara dalen don u kan, ni u ka dun u ɲɛ bɛ kɛ jɛman falasa ye walima wolodogilen walima a sisilen ye.
- Jeninida belebeleba. O ye jeninida ye kɛmɛkɛmɛ sara la, min bɛ 10 walima a nɔkanfɛn hakɛ jeni mɔgɔ fari la (10%). Hali ni a yɔrɔ man dun, jeninida belebeleba ka jugu kosɛbɛ. Aw bɛ se ka fari jeniyɔrɔ hakɛ jateminɛ ni aw tɛgɛfura ye. Yala jenida ka bon ka tɛgɛfura hakɛ bɔ wa? O ye a fari 1% hakɛ ye. Tɛgɛfura ɲɛ 10 bɛ taa fari 10% la.
- Jeninida min bɛ mɔgɔ kolotugudaw la, i ɲɛda la, walima i dogoyɔrɔw la, o bɛ se ka kɛnɛya kɛnɛyacogo cɛjugu la ani ka fiɲɛ bila a tigi la kɛrɛnkɛrɛnnenya la ni denmisɛnni don.
- Jenini ni joginda wɛrɛw donnen don ɲɔgɔn na.
- Denmisɛnniw ka jeninidaw. Denmisɛnniw ka jeninida kɛnɛyali ka gɛlɛn kosɛbɛ, ni a fɛɛrɛ teliman bɛ se ka sɔrɔ, a ka kan ka furakɛ dɔgɔtɔrɔso kɛrɛnkɛrɛnnen na a fura bɛ yɔrɔ min.
Dɛmɛ ka ɲɛsin jeninida jugumantɔw ma. Aw taatɔ kɛnɛyaso la, aw bɛ to ka ji di a tigi ma dɔɔni dɔɔni waati bɛɛ ni a bɛ a yɛrɛ kalama. Aw bɛ yɔrɔ jeninen datugu ni finimugu jɛlen ye. Aw kana a to jisuma ka se jeninida jugumanw ma, o bɛ se ka nɛnɛ kari a tigi la. Aw bɛ a lajɛ ka a tigi hakili sigi.
U furakɛcogo
Kuran ye mɔgɔ min jeni o tigi farilaji bɛ se ka dɔgɔya barisa ji min ka kan ka farikolo labalo, o dɔ bɛ ja jenini senfɛ. Aw bɛ ji di a ma kosɛbɛ. A ka fisa ka ji kɛ a tigi fari la jolisiraw fɛ (sɔrɔmuji), nka kɛnɛyaji caman , o bɛ se ka mɔgɔ kɛnɛya ni a bɛ a yɛrɛ kalama ani ni a bɛ se ka ji min. Farilajidɛsɛ bɛ se ka kasaara lase mɔgɔ ma, o la aw ye a taamasiɲɛw lajɛ minnu kofɔlen don sɛbɛn ɲɛ Kirinni.
- Jeninidaw ni u kɛrɛfɛlaw ka teli ka kɛ banakisɛ donyɔrɔ ye. Aw bɛ a joliw saniya waati bɛɛ ka u ko ni ji sanuman ye. Safinɛ sɛgɛntan ka ɲi a ma, nka aw kana banakisɛfagalan walima iyodi kɛ joli la. U bɛ banakisɛ mada. Olu bɛ a to joli bɛ mɛn ka sɔrɔ a ma kɛnɛya. Aw bɛ joginda jɔsi dɔɔni dɔɔni ka wolosuw bɔ a la.
- Aw bɛ banakisɛfagatulu mun jeninida la ka sɔrɔ ka a meleke ni bandi jɛlen walima finimugu jɛlen wɛrɛ ye. Aw bɛ a meleke ka a jija min tɛ joli bali ka taa ka segin. Aw bɛ bandi falen don o don ani waati o waati ni a nɔgɔra. Bandi nɔgɔlen bɛ se ka joginda juguya.
- Aw bɛ se ka bandi jalenw ɲigin minnu nɔrɔla joli da la. Aw ye aw hakili to a la ka bolokɔni ni senkɔni jeninenw bɛ meleke u dan ma.
- Aw bɛ banakisɛfagalan di a tigi ma ni aw ye nin taamasiɲɛ ninnu dɔ la kɔlɔsi: ni golo kasa man di ni nɛ bɛ a la, ni a bilennen don, walima ni a tigi fari ka kalan. Aw ka kan ka banakisɛfagalanw di banabagatɔ ma: i n’a fɔ dikulɔkisisilini (dicloxacilline) sɛbɛn ɲɛ 522, sefalɛkisini (céphalexine) sɛbɛn ɲɛ 532, kilindamisini (clindamicine) sɛbɛn ɲɛ 534, walima siporofilɔkisasini (ciprofloxacine) sɛbɛn ɲɛ 534)
- Aw ye aw hakili to a la ko nɛgɛtigɛbana kunbɛnni pikiri ka kan ka kuraya. Aw ye sɛbɛn ɲɛ 246 lajɛ.
- Ni logologow da tigɛra, aw bɛ a yɔrɔw saniya. Ni u ma ci, aw kana u datigɛ. Barisa logologo datigɛlen joli juguya ka teli.
- Jeninida ka jugu kosɛbɛ. Aw kana sika ka dimi gɛlɛn madafura di a tigi ma i n’a fɔ mɔrifini walima fura wɛrɛ (aw ye sɛbɛn ɲɛ lajɛ ka a ta 567 ka taa bila 564 la). Aw ye dimimadafura di a tigi ma waati bɛɛ sani aw ka jeninida saniya walima ka a bandi falen. Ni joli bɛ kɛnɛya, a bɛ se ka mɔgɔ ŋɛɲɛ. Antihisitaminiki (antihistaminique) bɛ se ka lafiya dɔ lase mɔgɔ ma (aw ye sɛbɛn ɲɛ 579 lajɛ).
- Dumuni nafama i n’a fɔ sogo, olu caman dunni ka ɲi mɔgɔ fari jeninen joli kɛnɛyatɔ ma. Hali ni kɔngɔ tɛ a tigi la, joli kɛnɛtɔ, a ka a jija ka dumuni nafama dun siɲɛ 4 tile kɔnɔ ani dalamagafɛn wɛrɛw. Fangasɔrɔ dumuni minnu ɲɛfɔlen don sɛbɛn ɲɛ 188 n’a kun na, olu ye dumuniw ye minnu bɛ mɔgɔ kɛnɛya ka ɲɛ wa olu nafa ka bon kosɛbɛ.
- Jeninida kɛnɛyatɔ, a yɔrɔ bɛ se ka ja, kɛrɛnkɛrɛnnenya la ni a bɛ kolotuguda kan. Aw ka kan ka to ka o yɔrɔw bɔ ɲɔgɔn na lɛri damadɔ o lɛri damadɔ. Ni a tigi tɛ se ka a yɔrɔ lamaga a yɛrɛ ye, aw bɛ a dɛmɛ.
I n’a fɔ kasaara gɛlɛn bɛɛ la, ni banabagatɔ ka bana bɛka juguya, aw bɛ dɛmɛ ɲini sango ni aw bɛ a dɔn ko a fura jɔnjɔn tɛ aw bolo.
Kolotuguda lamini jenidaw
Ni jenida jumanba bɛ mɔgɔ bolonkɔni furancɛw la, a kamankɔrɔla la, walima a kolotuguda wɛrɛw la, aw ka kan ka wazelini (Vaseline) da finimugu fɛgɛman saniyalen kan ka o don jenidaw ni ɲɔgɔn cɛ walasa ka u bali ka nɔrɔ ɲɔgɔn na u kɛnɛyatɔ la. Fana, bolonkɔniw, bolow, ani senw ka kan ka to ka latilen siɲɛ caman tile kɔnɔ, tuma min na u bɛka kɛnɛya. O dimi kabon, nka o bɛ a to jolifɔnw tɛ ja ni ka u bali ka lamaga. Bolo kɛnɛyatɔ la, bolonkɔniw ka kan ka kɔrɔta dɔɔni ka bila.