Hesperian Health Guides
Kungolo joginni
Ni mɔgɔ dɔ bɔra ka bin, walima fɛn dɔ ye a gosi a kun na, walima a yɛrɛ ye sirabakankasara sɔrɔ, aw bɛ kunsɛmɛ joginni taamasiɲɛw ɲini. Ni o ye a sɔrɔ ko a tigi ye dɔlɔminna walima dɔrɔgutala ye, a kunsɛmɛ joginni dɔnni bɛ gɛlɛya barisa a kɛcogo ni dɔlɔminna ni dɔrɔgutala kɛcogow bɔlen don ɲɔgɔn fɛ. Fana, aw bɛ a tigi kan ni a kɔkolo lajɛ ni joginda bɛ u la barisa olu fila bɛ taa ɲɔgɔn fɛ.
Sommaire
Kunsɛmɛ joginni min man jugu kosɛbɛ, o taamasiɲɛw
- A tigi hakili bɛ to ka ɲagami nka o tɛ mɛn sen na.
- A hakili bɛ bɔ ko tɛmɛnnenw kɔ.
- Tuma dɔw la a ɲɛ bɛ lafin walima “i n’a fɔ dolow bɛ tɛmɛtɛmɛ a ɲɛ kɔrɔ”.
- Fɔɔnɔnege walima fɔɔnɔ yɛrɛ min tɛ mɛn sen na.
- Kungolodimi, ni ɲɛnamini walima sɛgɛn.
A tigi ka kan ka a lafiɲɛ fo lɛri 24 ani ka dimimadafura ta i n’a fɔ parasetamɔli (Paracétamol) walima asetaminofɛni (acetaminophène), nka aw kana ibiporofɛni (ibuprofène) walima asipirini (aspirine) di a tigi ma barisa olu bɛ se ka dɔ fara joli jiginni kan kunsɛmɛ na. Aw bɛ aw janto a tigi la lɛri 24 kɔnɔ. Ni a tigi bɛ sunɔgɔ la, aw bɛ to ka a lakunu tuma ni tuma ka a lajɛ ni a bɛ se ka aw ka ɲininkaliw jaabi walima ni a bɛ a yɛrɛ kalama. Mɔgɔ joginnen kɔ, ni aw ye a kɔlɔsi ko a tigi tɛka kɛ a yɛrɛ kalama, kungolodimi ye a minɛ min bɛka juguya ka taa a fɛ walima a bɛ kirin ani ka to ka ja, o bɛ a jira ko joli jiginna kunsɛmɛ na, O la aw bɛ aw teliya ka taa ni a ye dɔgɔtɔrɔso la.
Kunsɛmɛ joginni jugumanba taamasiɲɛw
Ni aw ye nin taamasiɲɛw dɔla kelen kɔlɔsi mɔgɔ la, aw bɛ taa ni a ye dɔgɔtɔrɔso la.
- Ni a tigi tɛ a yɛrɛ kalama.
- Kungolodimi gɛlɛn min bɛ mɔgɔw jɔrɔ, a bɛ dɔ bɔ a tigi ka yeli hakɛ la ani ka a kɛ a tigi bɛ dɛsɛ a yɛrɛ kɔrɔ.
- Fɔɔnɔnege ani fɔɔnɔ yɛrɛ.
- Hakilicawucawu, taabolo yɛlɛmali ani dusumangoya.
- Dusukun tantanni yɛlɛmali (a ka suma kojugu walima a ka teli kojugu).
- Yɛlɛmayɛlɛmaw ninakili cogoya la (a ka teli tuma dɔw, a ka suma tuma dɔw).
- Farikalaya ani wɔsili.
- A tigi bɛ to ka ja.
- Joli walima ji jɛman bɛ bɔ tulow fɛ walima nu fɛ. O taamasiɲɛw bɛ daminɛ lɛri damadɔw mɔgɔ joginnen kɔfɛ.
- Ɲɛmɔgɔni kelen bɛ bonya ni tɔ kelen ye.
 |
 |
- Ɲɛw dawolow ni tulow kɔfɛlaw bɛ kɛ bulama ye.
 |
 |
Basi bɛ bɔ kungolo la
Basi caman bɛ bɔ kungololajoginni na. Ni aw bɛ a dɔn ko a tigi kɔkolo ma jogin, aw bɛ a ɲini a fɛ a ka wuli ka jɔ, walima aw bɛ a wuli ka jɔ walasa jolibɔn ka nɔgɔya. Aw bɛ a yɔrɔ digidigi walasa jolibɔn ka jɔ, o kɔ aw bɛ yɔrɔ joginnen ko ka jɛ ka sɔrɔ ka a kala walima ka kɔli nɔrɔ a la. Ni minɛn tɛ aw bolo aw bɛ joli lajɔ ni min ye, aw bɛ a tigi kunsigi siri joginda da la i n’a fɔ aw ɲɛ bɛ ja la cogo min.
Ni a joli dayɛlɛlen don, aw bɛ a lajɛ ni kun kolo yɔrɔ dɔ pɛrɛnnen don. Ni aw ye a dɔn ko kun kolo yɔrɔ dɔ dayɛlɛlen don, aw bɛ datugucogo ɲini a la, nka aw kana aw tintin yɔrɔ joginnen kan.
Nuci
Aw bɛ a minɛ o cogo la fo miniti 10 hakɛ ɲɔgɔn. Tuma ni tuma aw bɛ to ka a lajɛ ni joli jɔra walima a bɛka bɔ halibi. Ni joli bɛka bɔ nu fɛ miniti 10 kɔfɛ halisa, aw bɛ a minɛ ka se miniti 10 wɛrɛ ma tuguni.
Hali ni o ye a sɔrɔ ko nuci caman tɛ kojugu ye, jolibɔn juguman suguyasi tɛ ɲuman ye. Aw ye aw janto mɔgɔkɔrɔbaw ka nuci la.
Yɛrɛtangacogo
Aw bɛ to ka tulu kɛ a nu na walasa a kana ja fo ka se cili ma. Nuwɔgɔbɛ de ye nuci caman sababu ye.