Hesperian Health Guides
Funteninatɔɔrɔ balalenw
Sommaire
Funteni waati kaliya, a farikolosɛgɛnba, ani a banaw
Ka baara kologirin kɛ funteni na, o bɛ kaliya bila mɔgɔ senw, i bolow walima i kɔnɔ na. O sababu bɛ se ka kɛ mɔgɔ farilakɔkɔ caman bɔli ye wɔsiji fɛ.
A taamasiɲɛw
Funtenina farikolosɛgɛnba (a banaw) bɛ laban:
- minnɔgɔ jugu
- fangadɔgɔya
- kugolodimi
- dusukunɲugun walima kɔnɔbarala kaliya
- farikolo ɲiginni wɔsiji fɛ, a bɛ se ka suma ani ka a ɲɛ jɛya
- wolo bɛ se ka ja walima ka a kisɛkisɛ
A furakɛcogo
- A tigi ka kan ka ka a lafiɲɛ sumayamayɔrɔ la. A kana finiw don ɲɔgɔn kan.
- Aw bɛ kɛnɛyaji di a tigi ma. Aw bɛ kɔkɔ kutuɲɛ tilancɛ (½) kɛ ji litiri kelen na ka a ɲagami.
- Aw bɛ jimafɛn sumalen caman wɛrɛ di a ma fana.
- Walasa ka kaliya nɔgɔya, aw bɛ to ka taama taama ka aw senw bɔ ɲɔgɔn na.
Ni a ma furakɛ, a bɛ se ka juguya ka a laban ɲɛnamini na.
Funteni waati ɲɛnamini
Funteni waati ɲɛnamini ye bana juguba ye min bɛ mɔgɔ sɔrɔ ni aw mɛnna funteni na.
A taamasiɲɛw
- Dusukun tantanni teliya ni ninakilidegun
- Wolo bilenni, a kalayali, a jali walima a sumani
- Fɔɔnɔ walima kɔnɔboli
- Ɲɛnamini
- Ɲɛnamini walima serikabin
- Fari kalaya kojugu ka tɛmɛ degere 40 kan
 |
 |
| Funteni waati ɲɛnamini bɛ mɔgɔw minɛ minnu farilafunteni ban man di: mɔgɔkɔrɔbaw, denw, banabagatɔ, mɔgɔ belebelebaw dɔlɔminnaw. Bana in bɛ dankari kɛ nin mɔgɔ kofɔlenw de la kosɛbɛ. | Funteni waati ɲɛnamini bɛ se ka denmisɛnnamɔgɔ minɛ min mɛnna baara la walima farikoloɲɛnajɛ la funteni na. O tigiw ye o ye, u bɛ wɔsi. |
A furakɛcogo
Aw bɛ aw teliya ka a tigi fari sumaya: aw bɛ a ladon suma na. Aw bɛ finiw dɔw bɔ a la. Aw bɛ a fifa, ka a jɔsi ni fini ɲiginnen ye ani ka ji kɛ a farilafini bɛɛ kan. Aw bɛ gilasi kɛ fini na walima fini sumanen dɔ la ka o don a tɔn kɔrɔ, a kaman kɔrɔ ani a worofurancɛ la. Mɔgɔ kɛnɛman fana bɛ se ka don jisuma na waati kunkuruni ka a ko, nka o farati ka bon mɔgɔkɔrɔba ma walima mɔgɔ min man kɛnɛ ka kɔrɔ.
Ni aw sɔmina ko nin bana in bɛ mɔgɔ min na, aw bɛ kɛnɛyaji di a ma (aw ye sɛbɛn ɲɛ 255 lajɛ kɔnɔdimi, kɔnɔboli ni kɔnɔnatumu kan). Walima jimafɛn sumanen fɛn o fɛn mana kɛ aw bolo, aw bɛ o caman di a tigi ma. Nka aw ye aw kɔlɔsi a tigi kana kirin: ninakilidegun ka ca funtenina ɲɛnamini senkɔrɔ.
Funtenina ɲɛnamini bɛ mɔgɔ min na, o tigi ka bana ka teli ka juguya. O la, ni aw bɛ se, aw bɛ taa ni a ye dɔgɔtɔrɔso la.
A kunbɛncogo
Walasa ka aw tanga kɛnɛma funteni ma, aw bɛ fini ɲɛ jɛmanw don ani fugulan. Aw ka sokɔnɔbaaraw ka kan ka kɛ yɔrɔ fɛrɛlen na fiɲɛ bɛ taa ka segin yɔrɔ min na. Aw bɛ to ka aw lafiɲɛ ani ka minfɛn sumalenw min. Nka aw bɛ biyɛri walima dɔlɔ minta dan hakɛ la baara walima tulon waati funteni na. Alikɔli bɛna ni farilajidɛsɛ ye.
Tilejenida
A ka ca a la tilejeni ka jugu mɔgɔ farila jɛmanw ma. A bɛ wolo bilen, ka dimi kɛ a la, ani ka a kalaya. Ni a juguyara, a bɛ kisɛkisɛ ka tila ka funu. Kisɛkisɛ min bɛ sɔrɔ tilejenida fɛ, o ni jeninida tɔw tɛ kelen ye barisa a bɛ se ka nɛ ta. Tilejenida siɲɛ kelen man jugu, nka tile ka jeniko caman bɛ laban wololakansɛri ma.
Tilejenida bɛ nɔgɔya a yɛrɛ ma tile damadɔ kɔfɛ. Alowera (aloe vera) walima dimimadafura bɛ a nɔgɔya. Furakɛcogo dɔw bɛ se ka sɔrɔ aw ka sigida la minnu bɛ wolo jeninen suma ka a dimi mada.
A kunbɛncogo
Ni tile ka farin, aw bɛ fugulan don ani ka fini don min bɛ aw farikolo datugu. Aw bɛ tulu mu min bɛ mɔgɔ fari tanga tile ma (crème solaire, écran solaire) sani aw ka bɔ tile kɔrɔ.
Tilejeni ka jugu yefukew fari ma ka tɛmɛ mɔgɔ tɔw kan. A bɛ fari tiɲɛ ka sababu kɛ fɛn dɔ bɛ u fari mɔgɔ tɔw fari la min bɛ u tanga tilejenini ma, min tɛ olu fari la. O de kama fɛn damadɔ bɛ yen u ka kan ka minnu kɛ walasa ka u fari lakana ka bɔ tilejenini ma i n’a fɔ ka fugulan don, duloki bolojanw ani ka tiletangatulu mu. Yefukew ka kan ka lunɛti ɲuman fana don walasa ka u ɲɛ tanga tile ma.